این روزها اختلاف نظرها در زمینه حذف غربالگری اجباری جنین و نسخ قانون سقط چنان بالا گرفته که پای بسیاری از فعالان اجتماعی را هم به میان کشیده است. به‌ویژه اینکه اعضای کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده مجلس مصرند که مخالفان این طرح آدرس غلط به مردم داده‌اند و خبری از حذف کلی غربالگری نیست، بلکه صرفا قرار است این موضوع به قول خودشان نه به‌صورت افسارگسیخته گذشته که تنها بنابر ضرورت و براساس تشخیص پزشک متخصص انجام شود.
در روزهایی که مخالفان و موافقان این طرح در مقابل یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند و موجی از نگرانی‌ها هم در میان عموم مردم به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاده است، این طرح در کمتر از ۳ماه از پیشنهاد علنی آن از سوی مجلس یازدهم، چند روز پیش در سکوت خبری به شورای نگهبان ارسال شد. آنطور که سخنگوی کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده به همشهری گفته، از روز چهارشنبه، ۱۸ فروردین‌ماه، بررسی آن در شورای نگهبان آغاز شده و این شورا تا ۱۰ روز پس از این تاریخ، در مورد آن اعلام‌نظر خواهد کرد. این در شرایطی است که حتی برخی از اعضای کمیسیون بهداشت مجلس نیز نسبت به ارسال این طرح به شورای نگهبان اظهار بی‌اطلاعی کرده اند.
جالب این که در روزهای گذشته، به همت انجمن آکادمی ژنتیک ایران طی کارزاری از عموم مردم خواسته شد طوماری الکترونیک با عنوان «نه به لغو قانون سقط جنین» امضا کنند. درواقع این کارزار، خواستار ارسال مجدد این طرح از شورای نگهبان به مجلس و بررسی مجدد آن است.
براساس طرح کشوری غربالگری که از سال ۸۴ در کشور اجرایی شده، به تمام زنان باردار پیشنهاد انجام غربالگری داده می‌شود. به آنها گفته می‌شد که درصورت تمایل، طی هفته‌های ۱۱ تا ۱۳ بارداری، تحت غربالگری قرار گرفته و جنین‌شان را به لحاظ ناهنجاری‌های ژنتیک بررسی کنند. مجلسی‌های موافق طرح معتقدند نحوه رفتار پزشکان با مادران باردار به‌نحوی است که آنها مجبور به انجام غربالگری می‌شوند.
بار سنگین بر دوش جامعه
اینها در حالی است که طبق نظر بهزیستی کشور که در این زمینه دغدغه مند تر از ارگان های دیگر به شمار می تست غربالگری از تولد هفت هزار کودک دارای معلولیت جسمی یا ذهنی در ایران جلوگیری کرده است که در صورت تصویب طرح حذف غربالگری در مجلس یازدهم قطعا این آمار کاهش پیدا می‌کند. اما تولد یک فرزند دارای معلولیت، که در صورت تصویب این طرح احتمال آن در جامعه بیشتر می‌شود، چه پیامدهایی می‌تواند برای اعضای یک خانواده به خصوص مادران داشته باشد؟
کودک دارای معلولیت، خانواده را در معرض مشکلات زیادی قرار می‌دهد که فشار آن بیشتر بر روی والدین و به خصوص مادر است. علاوه بر این اصولا تولد فرزند فشارهای روانی متعددی را بر والدین تحمیل می‌کند. حال اگر نوزادی با معلولیت‌های ذهنی یا جسمی متولد شود، فشارهای روانی حاصل از وجود این فرزند بر اعضای خانواده به خصوص مادر چندین برابر می‌شود. گذشته از تحمل فشارهای روانی و جسمانی، بار سنگین مالی خدمات پزشکی و درمانی، از دست دادن تفریح‌های مورد نیاز، و از دست دادن روابط اجتماعی می‌تواند بر فشار روانی پدر و مادر این کودکان بیافزاید. از آنجا که بسیاری از والدین کودکان دارای معلولیت در مشاغل پردرآمدی فعالیت ندارند، اساسا توان تأمین هزینه نیازهای خاص کودک‌شان را ندارند. چرا که این کودکان از نظر پزشکی نیازهای پیچیده‌ای دارند و اغلب به مراقبت‌های همیشگی نیازمند هستند.
بحران و خانواده های خسته
طبق تحقیقات انجام شده یکی از دلایل مهم کاهش فرزندآوری در خانواده‌های ایرانی، مشکلات اقتصادی است. از سوی دیگر سالیانه حدود ۲۰۰ هزار نفر از جمعیت جوان کشور مهاجرت می‌کنند. آیا راه حل افزایش جمعیت جوان کشور ایجاد شرایط مناسب اقتصادی و شرایط مناسب برای حفظ نخبگان کشور و عدم مهاجرت آنها است یا افزایش جمعیت دارای معلولیت و به دنبال آن تولید بحرانی جدید برای خانواده‌های خسته‌ای که اغلب از قشر ضعیف جامعه هستند.
بنابراین دلایل انبوهی از متخصصان از تصویب طرح حذف غربالگری بسیار نگرانند و نسبت به پیامدهای تصویب چنین طرحی هشدار داده‌اند. انجمن علمی پریناتولوژی ایران در بیانیه‌ای هشدار داده است که حذف برنامه غربالگری منجر به سقط‌های غیرقانونی، غیرایمن، و افزایش مرگ و میر مادران و از دست رفتن قدرت باروری آنها می‌شود. این هشدارها جدی است و پیشگیری از پیامدهای دردناک چنین طرحی گریزناپذیر نیست، سیاستگذاران به این مهم توجه کنند و این هشدار را جدی بگیرند.
اعظم‌السادات موسوی، رئیس انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران ازجمله افرادی است که معتقد است گرچه با مخالفت‌های گسترده عبارت حذف غربالگری از ماده ۵۳طرح جدید برداشته شده، اما آنچه باقی مانده به‌واقع فرق چندانی با اصل موضوع ندارد. او به همشهری می‌گوید: «در تبصره‌های یک، دو و سه این ماده ذکر شده که غربالگری برای مواردی انجام می‌شود که پزشک ضروری تشخیص داده یا مادر اصرار به انجام این کار داشته باشد. با این حال، درصورت طرح این درخواست از سوی پزشک، باید این موضوع همراه تمام جزئیات و شرایط بیمار در سامانه‌ای که راه‌اندازی خواهد شد، قید شود؛ بنابراین پزشک جوابگوی این درخواست خواهد بود.»
تولد سالانه ۹ هزار معلول
او معتقد است سالانه ۸ تا ۹ هزار مجوز سقط درمانی از سوی سازمان پزشکی قانونی به‌دلیل اختلال در جنین یا مشکلات مادر صادر می‌شود، اما این میزان سقط به هیچ عنوان در افزایش جمعیت تأثیرگذار نیست؛ موضوعی که ۱۸ فروردین، سیدمحمد اکرمی، رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران نیز به آن اشاره کرده و گفته بود، اگر این طرح نهایی شود، موجب تولد سالانه ۹ هزار فرزند معلول خواهد شد.
در شرایطی که مخالفت‌های انجمن‌های علمی و پزشکی و همچنین اعتراضات مدنی با طرح تعالی خانواده و جمعیت بالا گرفته، تا کمتر از یک‌هفته دیگر شورای نگهبان در مورد آن اظهارنظر خواهد کرد؛ طرحی که حتی در دل مجلس شورای اسلامی نیز مخالفانی دارد.
همایون سامه‌یح نجف‌آبادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس که از مخالفان این طرح است، ضمن اظهار بی‌اطلاعی از آخرین وضعیت این طرح به همشهری آنلاین گفته است :«کسی که یک فرزند معلول داشته باشد، تمایلی به فرزندآوری مجدد ندارد و همین موضوع اثر معکوس روی ازدیاد جمعیت خواهد گذاشت. من نمی‌خواهم نقدی بر نظر همکارانم وارد کنم، اما مسئله این است که خیلی از اقوام و نزدیکان نمایندگان مجلس در غربالگری شرکت کرده و پزشک به آنها گفته که جنین شما ناقص بوده و باید سقط شود؛ درحالی‌که آنها جنین را حفظ کرده‌اند و بعد نوزاد سالمی متولد شده است. همین تشخیص‌های اشتباه موجب شده که برخی بر این موضوع پافشاری کنند.»
