اهمیت تمرکز هنگام مطالعه
بارها از دانش آموزان شنیده‌ام که ساعت‌های زیادی را صرف خواندن درسی می‌کنند، بدون اینکه پیشرفتی داشته باشند و از این درجازدن‌ها بسیار شاکی هستند. مهم‌ترین علت این اتفاق، عدم تمرکز است. در واقع، ذهن ما ظرفیت محدودی دارد و وقتی با افکار مختلفی پر می‌شود یا درگیر چیزهای دیگری مثل صدای گفت‌وگو در اتاق بغلی می‌شود، ظرفیت چندانی برای یادگیری و پردازش مطالب درسی نخواهد داشت.
مزیت‌های تمرکز هنگام مطالعه
اول: سرعت بالای پیشرفت در مطالعه دروس
دوم: افزایش کیفیت مطالعه و کاهش احتمال فراموشی در روزهای آینده
طبیعتاً همه دانش آموزان دوست دارند با تمرکز درس بخوانند، اما چرا در زمان درس‌خواندن دائم حواسمان پرت می‌شود و تمرکز کافی نداریم؟
دلایل حواس‌پرتی هنگام درس‌خواندن
هرچقدر هم تلاش کنیم، باز هم در زمان درس‌خواندن تا حدی دچار حواس‌پرتی می‌شویم. بهترین راه‌حل این است که دلایل حواس‌پرتی هنگام مطالعه را بشناسیم و آن‌ها را تا حد امکان حذف کنیم:
- علاقه نداشتن: آیا هنگام تماشای سریال محبوبتان هم دچار حواس‌پرتی می‌شوید؟ فکر نمی‌کنم! وقتی درسی را با بی‌علاقگی و از روی اجبار می‌خوانید، فقط تعداد صفحات یا دقایق را می‌شمارید تا زودتر تمام شود.
- ذهن شلوغ: لطفاً قبل از درس‌خواندن، تکلیف سایر افکار داخل ذهنتان را مشخص کنید. چگونه؟ با نوشتن افکار و تخلیه ذهنی.
- انجام همزمان چند کار: شاید در فیلم‌ها دیده باشید که مادر خانواده همزمان با تلفن حرف می‌زند، غذا می‌پزد، با بچه‌ها سروکله می‌زند و… لطفاً شما از این هنرها به خرج ندهید و موقع درس‌خواندن کار دیگری انجام ندهید!
- عوامل محیطی: سر‌و‌صدای اطراف، گوشی موبایل، رسانه‌های دیگر مثل تلویزیون، محیط شلخته و بی‌نظم؛ همه این‌ها باعث می‌شوند، خواسته یا ناخواسته، حواستان پرت شود.
- عوامل درونی: خواب‌آلودگی، خستگی، گرسنگی، افت قند، بیماری، خلق پایین یا بالا مثل ناراحتی، عصبانیت یا حتی هیجان زیاد، همگی دشمن تمرکز هنگام مطالعه هستند.
چطور هنگام مطالعه به چیزی فکر نکنم؟
حواس‌پرتی دو منشأ دارد: درونی مثل افکار مزاحم و بیرونی مثل سر‌و‌صدای محیط. بیایید اول تکلیف منشأ درونی را مشخص کنیم.
پنج دقیقه در یک محیط آرام بنشینید و سعی کنید به هیچ‌چیز فکر نکنید. خیلی سخت است، نه؟ در واقع، در بحث تمرکز هنگام مطالعه، قصد نداریم آن‌قدرها هم مته به خشخاش بگذاریم! وجود کمی صدا در محیط یا افکاری که گاهی سراغمان می‌آیند، کاملاً طبیعی است.
اما اگر هنگام مطالعه، بیش از حد افکار مختلف به ذهنتان هجوم می‌آورند، از این تکنیک‌ها استفاده کنید:
- نوشتن افکار و تخلیه ذهن و فکر کردن به آن‌ها در زمان بیکاری
- بستن کش پول به مچ دست و کشیدن آن با هر حواس‌پرتی
- تعیین جریمه برای حواس‌پرتی؛ مثلاً به ازای هر فکر مزاحم یا هر بار حواس‌پرتی، پنج دقیقه بیشتر درس بخوانید.
- گاهی (و نه همیشه) بلند درس بخوانید و درس را برای خودتان توضیح دهید.
در مورد نوشتن افکار، به این صورت عمل کنید که هرگاه فکری به سراغتان آمد، آن را روی برگه‌ای یادداشت کنید و به خودتان قول دهید بعد از مطالعه حتماً به آن رسیدگی کنید و مغزتان را از آن خالی کنید.
ده راهکار افزایش تمرکز هنگام مطالعه
با استفاده از تکنیک‌های افزایش تمرکز هنگام مطالعه، می‌توانید بهره‌وری و سرعت درس‌خواندن خود را بالا ببرید.
برویم سراغ کنترل عوامل بیرونی برای افزایش تمرکز در زمان مطالعه. در واقع، می‌خواهیم همه‌چیز را در جهت کاهش احتمال حواس‌پرتی تنظیم کنیم.
- فراهم کردن فضای مناسب
به‌عنوان قدم اول، باید بهترین مکان مطالعه را پیدا کنید. ترجیحاً به یک اتاق خلوت، نسبتاً ساکت و خالی از عوامل حواس‌پرتی نیاز داریم. همچنین، محیط مطالعه باید نور کافی، دمای متعادل و تهویه مناسب داشته باشد. - زمان‌بندی و مدیریت زمان
هیچ‌وقت برای مطالعه درسی به خودتان زمان بی‌نهایت ندهید. یعنی همیشه قبل از شروع مطالعه، یک زمان نسبی تعیین کنید. وقتی هیچ حد مشخصی ندارید، مغزتان می‌تواند پروسه مطالعه را تا بی‌نهایت به تأخیر اندازد. - برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری
منظور از هدف‌گذاری این است که قبل از شروع مطالعه مشخص کنید می‌خواهید چه درسی، کدام مباحث و چند صفحه را در چه مدت زمانی بخوانید؛ مثلاً: «می‌خواهم فلان گفتار زیست را در یک ساعت بخوانم.» - مدیریت استفاده از وسایل الکترونیکی
وسایل الکترونیکی هم یکی از لوازم موردنیاز دانش آموزان هستند و هم می‌توانند به بزرگ‌ترین دشمنان تمرکز در زمان مطالعه تبدیل شوند! برای استفاده‌های غیردرسی از موبایلتان، زمان‌های خاصی را مشخص کنید. اگر از موبایلتان استفاده درسی می‌کنید، آن را روی حالت پرواز قرار دهید و اعلان‌های شبکه‌های اجتماعی را غیرفعال کنید. اگر کلاً کاری با گوشی‌تان ندارید، آن را در جایی خارج از دسترستان قرار دهید. - تندخوانی
تندخوانی یکی از مهارت‌هایی است که به شما کمک می‌کند همزمان با افزایش تمرکز در مطالعه، در مدت‌زمان کوتاهی مطالب درسی بیشتری بخوانید. درباره تکنیک‌های تندخوانی در مقاله دیگری مفصلاً توضیح داده‌ایم که توصیه می‌کنیم آن را بخوانید. یادتان باشد که تندخوانی یک مهارت است و نیاز به تمرین و تکرار دارد.
- سبک زندگی سالم برای افزایش تمرکز در زمان مطالعه
همه ما می‌دانیم که خواب شبانه کافی کمک می‌کند روز بعد با کیفیت و تمرکز بالایی درس بخوانید، اما شاید اکثر دانش آموزان از تأثیر تغذیه سالم و فعالیت و تحرک بدنی روی افزایش تمرکز هنگام مطالعه غافل باشند. روزی چند دقیقه پیاده‌روی و انجام چند حرکت کششی ساده، سطح هورمون سروتونین را بالا می‌برد و تغذیه مناسب و سبک، در عین رساندن سوخت کافی به مغز، از ایجاد حالت خواب‌آلودگی و کسالت جلوگیری می‌کند. - مقاله مرتبط: ورزش و مطالعه؛ حرکات ورزشی مفید هنگام مطالعه
- تنوع در مطالعه دروس
به‌جای ۶ ساعت مطالعه یک درس در هر روز، آن ۶ ساعت را به سه بازه دوساعته تقسیم کنید و در هر بازه یک درس متفاوت بخوانید. این کار از خستگی جلوگیری می‌کند، ذهن را تحریک می‌کند، مانع ایجاد یکنواختی در مطالعه می‌شود و قدرت یادگیری را افزایش می‌دهد. در نتیجه، تمرکز شما حین درس‌خواندن بیشتر می‌شود. - استراحت کافی
بی‌وقفه درس‌خواندن هم یکی از دشمنان تمرکز است. به ازای هر یک یا یک‌ونیم ساعت مطالعه، یک ربع یا بیست دقیقه استراحت کنید. بعد از استراحت، مجدداً شروع به درس‌خواندن کنید. - مقاله مرتبط: خستگی هنگام مطالعه؛ راهکار طلایی رفع خستگی درس‌خواندن
- روش مطالعه صحیح
برای افزایش تمرکز، از روش‌های صحیح مطالعه استفاده کنید؛ مثلاً از مطالب، سؤال طرح کنید یا نکات مهم را به‌صورت نمودار یا جدول بنویسید. این کار باعث می‌شود با تمرکز بیشتری مطالعه کنید و مطالب و مفاهیم را عمیق‌تر درک کنید. - مطالعه گروهی
گاهی داشتن یک شریک تحصیلی باعث می‌شود تمرکز بیشتری داشته باشید و باکیفیت‌تر درس بخوانید. البته یادتان باشد که این روش برای همه افراد جواب نمی‌دهد.
تکنیک پومودورو؛ تیر نهایی افزایش تمرکز!
هرگاه داوطلبی همه روش‌های افزایش تمرکز هنگام مطالعه را اجرا می‌کند، اما به نتیجه نمی‌رسد، به‌عنوان یک راهکار قطعی و نهایی، تکنیک پومودورو را به او پیشنهاد می‌دهم. این تکنیک را با یک مثال توضیح می‌دهم:
فرض کنید می‌خواهید دو ساعت درس بخوانید. به‌جای دو ساعت مطالعه بی‌وقفه، بهتر است چهار بازه نیم‌ساعته را در نظر بگیرید. حالا هر بازه نیم‌ساعته را به ۲۵ دقیقه مطالعه و ۵ دقیقه استراحت تقسیم کنید. یعنی ۲۵ دقیقه درس بخوانید، ۵ دقیقه استراحت کنید تا دو ساعت کامل شود.
بعد از دو ساعت، یک استراحت طولانی‌تر به خودتان بدهید (مثلاً بیست دقیقه)، سپس بازه‌های بعدی را شروع کنید. ذهنتان شاید در مقابل دو ساعت درس‌خواندن مقاومت کند، اما قطعاً با ۲۵ دقیقه به‌راحتی کنار می‌آید.
فقط یادتان نرود که در آن ۲۵ دقیقه، هیچ کاری جز درس‌خواندن انجام ندهید!
لطفاً کمال‌گرا نباشید!
اگرچه موضوع بحث ما راهکارهای افزایش تمرکز هنگام مطالعه است، اما اصلاً قصد نداریم تمرکز کردن را به مسئله‌ای پیچیده یا نوعی وسواس فکری تبدیل کنیم. سعی کنید تا جایی که می‌توانید عوامل حواس‌پرتی را از خودتان دور کنید، اما خیلی هم کمال‌گرا نباشید. یکی از دانش آموزان می‌خواست در محیط مطالعه‌اش کوچک‌ترین صدایی وجود نداشته باشد. به همین دلیل، بیشتر زمانش صرف دعوا کردن با اعضای خانواده یا بچه‌هایی که در کوچه بازی می‌کردند، می‌شد!
حتی سر جلسه کنکور هم تا حدی عوامل حواس‌پرتی وجود دارد؛ مثل صدای ورق زدن، خوردن خوراکی توسط دیگر دانش آموزان یا رفت‌وآمد مراقب‌ها. پس علاوه بر افزایش تمرکز، کمی روی قدرت سازگاری با محیط و کنار آمدن با شرایط مختلف کار کنید.
سخن آخر
داوطلبی که هنگام مطالعه تمرکز زیادی دارد، حتی با ساعت‌های مطالعه کمتر هم می‌تواند به نتایج بهتری برسد. در این مقاله، ابتدا درباره اهمیت تمرکز هنگام مطالعه صحبت کردیم. گفتیم لازم است عوامل حواس‌پرتی را پیدا کرده و آن‌ها را حذف کنیم. سپس درباره مهم‌ترین عوامل حواس‌پرتی صحبت کردیم.در ادامه، ده راهکار برای افزایش تمرکز هنگام مطالعه ارائه دادیم و تکنیک مهم و کاربردی پومودورو را معرفی کردیم. در نهایت، گفتیم اگرچه باید همه تلاشتان را برای افزایش تمرکز انجام دهید، اما در عین حال، سعی کنید بیش از حد کمال‌گرا نباشید و گاهی خودتان را با محیط اطراف و شرایط مختلف وفق دهید.
