دیدگاه یک اقتصاددان درباره آینده اقتصاد ایران در صورت توافق یا عدم توافق؛
افقه: آمریکا نیز به توافق با ایران نیازمند است
یک عضو هیئت علمی دانشگاه اهواز معتقد است که اگر اقتصاد ایران همچنان به این میزان به نفت وابسته بماند، حتی رفع تحریم‌ها نیز نمی‌تواند تاب‌آوری آن را افزایش دهد. مگر آنکه از فرصت ایجاد شده پس از توافق استفاده شود و به جای تکیه بر نفت یا سایر منابع طبیعی، بر پتانسیل نیروی انسانی موجود در جامعه ایران تمرکز گردد.
امیرعباس آذرم‌وند با اشاره به تأثیر مذاکرات بر شاخص‌های اقتصادی ایران و نوسانات کوتاه‌مدت بازارها، بیان کرد که کارشناسان در حال بررسی این مسئله مهم هستند که چرا اقتصاد ایران تا این حد تحت تأثیر عوامل بیرونی و غیراقتصادی قرار دارد. بدون شک، این وضعیت غیرعادی تلقی می‌شود و برنامه‌ریزی برای خروج از آن در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نخواهد بود.
در همین راستا، مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد کلان، اظهار داشت: «وابستگی اقتصاد کشور به این سطح، نشان‌دهنده یک بیماری خطرناک است. امروز اقتصاد ما مانند بیماری است که سیستم ایمنی آن مختل شده و با ساده‌ترین عوامل خارجی، دچار مشکلات جدی می‌شود. اقتصاد ما نه تنها در برابر هیچ موضوعی تاب‌آوری ندارد، بلکه به سرعت تحت تأثیر اخبار و حتی شایعات قرار می‌گیرد.»
وی در ادامه افزود: «این میزان از وابستگی به این دلیل است که اولویت ما به جای ارتقای رفاه عمومی، تأمین نیازهای اساسی و پیشرفت تولید، مسائل دیگری بوده است. تا زمانی که درآمدهای نفتی وجود داشت، مدیریت این مشکل تا حدودی امکان‌پذیر بود و این ضعف در اولویت‌بندی چندان به چشم نمی‌آمد، اما با اعمال تحریم‌ها، دیگر نمی‌توان این بیماری را پنهان کرد.»
این عضو هیئت علمی دانشگاه اهواز با تأکید بر اینکه اقتصادی در برابر فشارهای بیرونی مقاوم خواهد بود که متکی به نیروی انسانی باشد، گفت: «ما در کشورمان نیروی انسانی خود را فراری دادیم. با دستمزدهای پایین، با تنگ‌نظری و با اجرای سیاست‌هایی که منجر به گسترش فقر شد. نتیجه این شد که بخش قابل توجهی از نیروی انسانی کشورمان مهاجرت کردند و این روند همچنان ادامه دارد.»
افقه تصریح کرد: «متأسفانه در ایران ترجیح دادند به جای تکیه بر مردم و نیروی انسانی، به درآمدهای سرشار نفتی اتکا کنند. انسداد سیاسی و اقتصادی ما ناشی از این است که به جای جلب رضایت مردم، اهداف دیگری را دنبال کردند تا امروز به نقطه‌ای برسیم که خبر تعویق یک مذاکره، ۵ درصد از ارزش پول ملی را از بین می‌برد. به طور کلی، اگر هر چیزی غیر از انسان را پیش‌شرط توسعه قرار دهیم، مسیر را اشتباه رفته‌ایم.»
به اعتقاد این تحلیلگر، هنوز هم اداره کشور بر پایه فروش منابع طبیعی استوار است.
کدام مکتب فکری در ایجاد این وضعیت نقش داشته است؟
این مدرس اقتصاد دانشگاه اهواز با اشاره به غلبه نگرش لیبرال بر سیاست‌گذاری اقتصادی ایران توضیح داد: «اقتصاددانان راست‌گرا قطعاً در پدید آمدن این وضعیت نقش داشته‌اند. آن‌ها با تمسخر ایده خودکفایی، استقلال کشور را تضعیف کردند. به طور کلی، این تصور که با یک رویکرد ریاضی‌محور قادر خواهیم بود برای مشکلات موجود راه حل پیدا کنیم، از اساس اشتباه است. آن‌ها به بهانه رد خودکفایی، چنان مقاومت اقتصاد را تضعیف کردند که اخبار گاهی از سیاست‌گذاری‌ها مؤثرتر عمل می‌کنند. خودکفایی کامل ممکن نیست زیرا منابع هر کشوری محدود است، اما یک اقتصاد برای پیشرفت نیاز به ثبات دارد و حداقل ثبات زمانی حاصل می‌شود که بتواند در برابر فشارهای بیرونی تاب آورد. لیبرال‌ها در عمل، پایه تاب‌آوری و اراده مقاومت را از اقتصاد گرفتند.»
وی در خصوص چشم‌انداز مذاکرات با تأکید بر اهمیت آن گفت: «تصور من این است که اداره کشور اکنون سخت‌تر از هر زمان دیگری شده است و مسئولان کشور نیز این را به خوبی درک کرده‌اند. ما در وضعیتی قرار داریم که بدون رفع موانع تحریم‌ها، راه خروجی از وضعیت فعلی نخواهیم داشت. اقتصاد ما اکنون در وضعیت اضطراری است و بخش مهمی از وابستگی اقتصادمان نیز ناشی از همین وضعیت است.»
افقه با اشاره به سیاست اقتصاد مقاومتی ادامه داد: «سیاست‌های اقتصاد مقاومتی سال‌هاست ابلاغ شده و بر اساس آن قرار بود اقتصاد ما به درجه‌ای برسد که نوسانات قیمت نفت نتواند آن را دچار چالش کند، اما امروز در وضعیتی قرار داریم که اگر بخشی از درآمدهای نفتی‌مان احیا نشود، چرخ کشور نمی‌چرخد.»
این عضو هیئت علمی دانشگاه اهواز به مذاکرات میان ایران و آمریکا اشاره کرد و گفت: «نکته مثبت این است که طرف مقابل نیز به یک توافق با ایران نیاز دارد و ترامپ نشان داده است که برای او به نتیجه رسیدن در موضوع هسته‌ای مهم است. به همین دلیل، فکر می‌کنم علی‌رغم اقدامات برخی عناصر راست‌گرا در حزب جمهوری‌خواه آمریکا، در نهایت توافق نهایی حاصل خواهد شد.»
فرصتی که نباید از دست برود
وی درباره وضعیت اقتصاد کشور تا پایان امسال گفت: «اگر مذاکرات به نتیجه برسد، اغلب شاخص‌ها به طور ناگهانی مثبت خواهند شد. منتها موضوع اصلی این است که پس از توافق، نظام تصمیم‌گیری کشور را به کدام سو هدایت خواهد کرد. در این مرحله، بدون شک نیاز به برنامه اصلاحات ساختاری جدی در عرصه اقتصاد داریم.»
او هشدار داد: «برای داشتن اقتصادی مقاوم، متکی به توان داخلی و مرفه، باید تکیه‌گاه را بر نیروی انسانی قرار دهیم و از میزان وابستگی خود به نفت بکاهیم. اگر این وابستگی را رفع نکنیم، با هر نوسان قیمتی در بازار جهانی نفت، شاخص‌های مهم اقتصاد ایران دچار نوسان شده و بی‌ثباتی ادامه خواهد یافت. باید امیدوار بود که مسئولان از فرصت توافق احتمالی استفاده کنند و اقتصاد را در مسیر دیگری قرار دهند.»
