من نیز از این قاعده انسانی مستثنی نبوده ام، اما شاید حس متفاوتی از پذیرش را برای خود معنا کرده ام. پذیرش نه بر مبنای شهرت و محبوبیت و به نوعی ستاره شدن، پذیرش به معنای جریان سازی و تأثیرگذار بودن در حوزه ای که در آن قلم می زنم و می خوانم؛ یا به عبارتی، جایگاهی که از ایستادن در آن احساس رضامندی از وجود خود داشته باشم. مونا اسدیان، استاد دانشگاه و دکتری علوم ارتباطات از دانشگاه علامه طباطبایی تهران و خالق نوشتارهایی در زمینه هویت در فضای مجازی معتقد است: تأثیرگذاری همیشه به معنای میل به ستاره شدن نیست، گاهی فراتر از دیده شدن و مورد توجه قرار گرفتن حرکت می کند، چرا که جایی است ورای باورهای تجمل گرایانه؛ مبتنی بر تفکری ریشه دار است که خواهان پر کردن خلاء های اندیشه ورزی است و نه مصرف گرایی جامعه مدرن. شاید در جهان امروز، بیشتر نیاز به ستاره شدن در دنیای خود داریم تا ستاره ای محو باشیم در دنیای دیگران. با این جامعه شناس به گفت و گو نشستیم تا از ولع سلبریتی شدن در جامعه امروز بگوید.
آیا رسانه ها در ظهور سلبریتی ها نقش پررنگی دارند ؟
بله دقیقا، در واقع سلبریتی ها محبوبیت و شهرت خود را مدیون رسانه ها هستند. این افراد برای این که موج توجه مخاطب را دریافت کنند و در مقابل، تأثیرگذار هم باشند، نیازمند ابزار ارتباطی واسطی هستند که آن ها را به مخاطب معرفی کند.
در دنیای معاصر این ابزارهای واسط، رسانه ها هستند و شاید بهتر است این طور بگوییم که این رسانه ها هستند که سلبریتی سازی می کنند. در واقع یکی از ویژگی های رسانه، چهره سازی و ایجاد شهرت است که در دیده شدن بسیار ریشه دارد. برای مثال، زمانی که سبک زندگی یک فرد به دفعات بالا در رسانه نمایش داده شود و یا به صورت مداوم درباره او صحبت شود، روند سلبریتی شدن فرد تسریع خواهد شد.
آیا میل به ستاره شدن نوعی نیاز به توجه طلبی طبیعی ست؟
در جامعه مصرفی امروز، طیف های مختلفی از سلبریتی ها روی کار آمده اند که از لحاظ میزان محبوبیت و درجه تأثیرگذاری متفاوت اند. آن چه که مسلّم است، هر انسانی نیازمند توجه و محبوبیت است. ذات انسان، تحسین و دیده شدن را می طلبد. این در حالی است که در جامعه امروز با توجه به تغییر سلیقه مردم و سبک زندگی آن ها همراه با روی کار آمدن ابزار رسانه ای جدید مثل شبکه های اجتماعی، نیاز به توجه طلبی برای بسیاری از افراد، تغییر مسیر داده است.
این طیف در شبکه های اجتماعی نظیر اینستاگرام، ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی خود را به تصویر می کشند و به دنبال جذب مخاطب بیش تر و گاهی کسب درآمد ناشی از تبلیغات از طریق همین جذب مخاطب هستند. نیاز به توجه طلبی در چنین شرایطی زاییده مصرف گرایی، تجمل طلبی و کسب درآمد است و نه صرفاً کسب محبوبیت. این افراد، خرده سلبریتی هایی(micro-celebrity) هستند که رسانه را ابزار ستاره سازی کرده اند.
فضای مجازی و اینستاگرام هم به نوعی رسانه مجازی تلقی می شود . این عطش لایک شدن و ستاره شدن در فضای مجازی از کجا نشأت می گیرد؟
یکی از ویژگی های جامعه مدرن، افزایش ارتباطات انسانی در عین تغییر سبک زندگی و اتمیزه شدن جامعه است. این که افراد در دنیای مدرن امروز به دلیل تغییر ساختار های اجتماعی سنتی، بیشتر ویژگی های فردگرایانه دارند. بنابراین میل به پذیرش از جانب اطرافیان و دریافت تأیید از دیگران اهمیت بیش تری پیدا می کند. انسان جامعه امروز، انسانی است که به واسطه دسترسی به شبکه های اجتماعی، قادر به برقراری ارتباطات بی پایان است، اما در عین حال ویژگی های جامعه مصرفی معاصر او را در حصار تنهایی خویش اسیر کرده است. حس تأیید شدن و پذیرش از جانب جمع منجر به کاهش احساس تنهایی از سویی و از سوی دیگر، افزایش احساس تحت تأثیر قرار دادن دیگران است. بنابراین در کنار نیاز طبیعی انسان به تأیید، شرایط ارتباطی جامعه مدرن به این نیاز دامن می زند و جریان های جدید و مسیر متفاوتی را برای پاسخ به آن ایجاد می کند که یکی از آن ها محبوب شدن در رسانه های اجتماعی است. اگر چه از دیدگاه خوشبینانه تری هم می توان به قضیه سلبریتی ها نظر داشت و آن هم ایجاد فضای دموکراتیک رسانه ای با روی کار آمدن شبکه های اجتماعی است. فضایی که دسترسی همگانی به اطلاعات و اخبار را تسهیل کرده و هر شخص، خود می تواند تولید کننده محتوا باشد و گاه با به چالش کشیدن ارزش های مسلط جامعه، میدان قدرتی جدید را خلق کند.
آیا ستاره شدن تلاشی است برای جبران احساس خودکم بینی و ناایمنی؟
گاهی در میان سلبریتی ها افرادی دیده می شوند که به واسطه به نمایش گذاشتن ابعاد مختلف زندگی خود در شبکه های اجتماعی و رسانه ای کردن آن ها توجه عده زیادی از مخاطبان را به خود جلب می کنند بی آن که پشتوانه اجتماعی، اقتصادی، هنری، سیاسی یا علمی خاصی داشته باشند. این افراد به دلیل به نمایش گذاشتن خود، جذب مخاطب بیشتر و ارتقای یکباره جایگاه اجتماعی خود به این کار روی می آورند. رسانه برای آنان حکم صفحه نمایشی را دارد که خود را در آن بروز می دهند و به نمایش می گذارند. در بسیاری موارد، کاری که برخی سلبریتی ها در جامعه امروز، انجام می دهد ایجاد حس مصرف گرایی بیشتر در مخاطب است، در چنین شرایطی، فرض مخاطب بر این است که می بایست برای به دست آوردن احساس رضایت بیش تر به مصرف بیش تر روی بیاورد، چرا که سبک زندگی سلبریتی مطابق آرزوی بسیاری از کسانی است که او را دنبال می کنند.
گاهی ولع ستاره شدن مانند سایر پدیده های اجتماعی تبدیل به نوعی مد و تب اجتماعی می شود. آیا شرایط اجتماعی و محیطی در این زمینه دخیل اند؟
نکته ای که باید به آن اشاره کرد، تغییر شکل ارتباطات انسانی به واسطه روی کار آمدن جامعه مصرفی و در کنار آن، سرعت بالا در ارائه خوراک رسانه ای است. زمانی که دسترسی به شبکه های ارتباطی گسترش پیدا می کند به تبع آن میل به ارتباط گرفتن و به نمایش گذاشتن نیز بالا می رود چرا که فرد، خود را در فضایی احساس می کند که قادر است با تحت تأثیر قرار دادن دیگران توجه آن ها را بیش از پیش به خود جلب کند. زمانی که در کنار تأمین جنبه های روانی نظیر ارتقای اعتماد به نفس، جلب توجه، تأثیر گذاری بر دیگران و پر کردن شکاف اقتصادی و اجتماعی ناشی از کمتر دیده شدن، ابعاد درآمد زایی از طریق انتشار تبلیغات نیز اهمیت می یابد، سلبریتی شدن نه فقط یک رؤیا که تبدیل به هدف خواهد شد.
برخی برای رفع آسیب پذیری و کسب اعتماد به نفس به کارهای گوناگونی دست می زنند که یکی از آن ها ستاره شدن است. آسیب های اجتماعی ناشی از آن چیست؟
یکی از بزرگ ترین آسیب ها، احساس عدم رضایت است. با به نمایش گذاشتن سبک زندگی های امروزی در شبکه های اجتماعی که بسیاری از آن ها به دور از واقعیت بوده و صرفاً تصویری است از آن چه در رسانه نشان داده می شود و نه آن چه در واقعیت موجود است، میزان نارضایتی افراد از شرایط حاضر افزایش پیدا می کند. این روند خود را به صورت های مختلف نشان خواهد داد که یکی از آن ها عطش دیده شدن است و نتیجه آن دور باطل رقابتی است که میان این افراد در جذب مخاطب اتفاق می افتد.
همین امر باعث می شود بسیاری از استاندارد ها و حریم های اجتماعی کم رنگ شود. پوشیدن لباس های نامتعارف، به نمایش گذاشتن رفتار های دون شأن اجتماعی، به اشتراک گذاشتن زندگی خصوصی و … تمام این اقدامات، نشان از تلاش برای دیده شدن بهتر ورای مرزها و باورهای اجتماعی است. این فرایند، شکل سنتی شهرت و تأثیرگذاری افراد نخبه و مشهور را به چالش کشیده است و سلبریتی شدن نیازمند کنش هایی است که فرد به محبوبیتی پوشالی دست پیدا می کند، چرا که پشتوانه ذاتی برای رسیدن به شهرت را ندارد.
